Sinds zondagavond weten we het zeker: de strijd om het voorzitterschap van Open Vld zal tussen Tom Ongena, Vincent Stuer en Bert Schelfhout gaan. Nu ja, ‘strijd’. In een open brief klagen de laatste twee kandidaten het ondemocratische verloop van de voorzittersverkiezingen aan.
Toen Egbert Lachaert op 28 juni aankondigde dat hij onmiddellijk opstapte als partijvoorzitter, moesten er volgens de statuten van de partij voorzittersverkiezingen georganiseerd worden. Dat dat niet gebeurde, zorgde toen al voor onenigheid. Eind augustus prikte waarnemend voorzitter Tom Ongena dan toch een datum voor verkiezingen. Dat wordt 23 september, de dag van het congres in Brussel, waarop leden zich sowieso moeten uitspreken over de vraag of ze vervroegd – normaal bleef Lachaert tot november zitten – een voorzitter willen kiezen. Zo’n statutenwijziging vereist dat leden fysiek aanwezig zijn. Door ook de stemming over de voorzitter zelf dan te laten plaatsvinden, moet de partij ook geen geld en tijd steken in digitale procedures. Twee vliegen in één klap.
Alleen vinden de verkiezingen nu plaats in een vreemde, en volgens sommigen ondemocratische mengvorm. “De beslissing valt rijkelijk laat en van de leden wordt verwacht dat ze zich nota bene drie weken later op een zaterdagvoormiddag naar Brussel begeven”, aldus Schelfhout. Zestien lokale politici van de partij en Vlaams Parlementslid Bart Van Hulle ondertekenden zijn open brief mee.
Ook het regiobestuur van Vilvoorde stuurde al in naam van haar vijftien gemeenten een brief naar het partijbureau, waarin ze zeggen geen enkele kandidaat te steunen omdat de “open democratische waarden” niet gesteund worden. Vlaams Parlementslid Els Ampe stapte dit weekend nog uit het partijbestuur uit onvrede met de ‘neppe’ voorzittersverkiezingen. Cardioloog Pedro Brugada nam maandag op het partijbureau haar plaats in.
Maar hun oproep blijft zonder gehoor. Vijf dagen voor de stemming een digitale procedure in gang zetten, is “praktisch niet mogelijk”, klinkt het maandag na het partijbureau. Niet alleen zou je om fraude te vermijden elk lid een unieke code moeten kunnen bezorgen – iets wat tijd en geld kost. Maar nog eens van strategie veranderen, op amper enkele dagen voor de stemming, maakt de voorzittersverkiezingen al helemaal ongeloofwaardig. Beter om door te zetten met de beslissing van enkele weken terug, luidt de redenering van de top, kritiek over ondemocratische procedures ten spijt.
Wie zich kandidaat wilde stellen, had dus nog zo’n drie weken om zijn campagne voor te bereiden en langs te gaan op de regiovergaderingen waar Ongena in de weken voordien wel al zijn hoofd kon laten zien. Ook tijdens het congres zelf zullen de kandidaten zich alleen kort kunnen voorstellen. Voor een debat is er “geen tijd”. Donderdag organiseert Jong Open Vld wel een gelivestreamd debat tussen de kandidaten.
Daarnaast zijn volgens Bert Schelfhout ook niet alle leden op de hoogte dat er zaterdag ook over de nieuwe voorzitter wordt gestemd. “De uitnodiging die de partij heeft gestuurd, vermeldt alleen dat er over belangrijke partijzaken wordt gestemd.” Sowieso is er in de VUB-aula, waar het congres plaatsvindt, geen plaats om alle 45.000 leden te ontvangen. Volgens de partij zijn er zo’n 1.200 plaatsen, en zijn er oplossingen voorzien als er meer mensen komen. Al lijkt dat niet nodig: amper 600 mensen zijn ingeschreven. Let wel op: inschrijven is niet verplicht.
Dat uitgerekend de Vlaamse Liberalen en Democraten praktische bezwaren boven democratische laten wegen, roept toch vragen op. Volgens de tegenkandidaten is er meer aan de hand. “Dit is bewust zo georganiseerd door de partijtop”, zegt Vincent Stuer. “Waarom? Omdat ze weten dat Tom Ongena tijdens gewone voorzittersverkiezingen niet verkiesbaar is. Maar hij zal als voorzitter wel de gevestigde namen op plaats één op de kieslijsten zetten.”
Ongena is als ex-woordvoerder van Vlaams viceminister Bart Somers inderdaad eerder de kandidaat van het establishment van de partij. Premier Alexander De Croo schoof hem naar voren als waarnemend voorzitter. Het zouden vooral De Croo en Ongena geweest zijn die enkele weken terug op het partijbureau digitale verkiezingen onhaalbaar noemden, terwijl de andere leden er nog voor openstonden. Stuer behoort dan weer tot de linkse flank van Open Vld, en pleit voor radicale vernieuwing van de partij en partijkopstukken. Schelfhout is eerder de kandidaat van de donkerblauwe rechtervleugel.
Wat nu? Alles hangt af van wie zaterdag naar het congres trekt. Daar volgt eerst een open stemming over de vraag: willen we afwijken van de statuten – en dus vroeger dan voorzien over een voorzitter voor één jaar stemmen – of niet? Een eenderdemeerderheid volstaat om die plannen tegen te houden, waardoor er toch nog normale voorzittersverkiezingen volgen. Het absolute horrorscenario voor de partijtop, die zich de komende maanden wil focussen op de verkiezingscampagne voor 2024 in plaats van op een interne strijd.
Stemt twee derde ja op die eerste vraag, dan volgt een geheime stemming over de kandidaat zelf. Al bestaat ook hier nog de kans dat iemand vraagt om een motie aan de agenda toe te voegen waarin gevraagd wordt digitaal stemmen mogelijk te maken. Die motie moet dan wel twee stemmingen overleven: eentje om op de agenda te mogen, en eentje om goedgekeurd te worden.